زمینه های پیدایش سکولاریسم

زمینه های پیدایش سکولاریسم

زمینه های تاریخی و فلسفی وکلامی پیدایش سکولاریسم در دین و اندیشه و علم(1)
سکولار یعنی آنچه به این جهان تعلق دارد و به همان اندازه از خداوند و اُلوهیت دور است. و سکولاریسم یعنی دنیویت و اعتقاد به اصالت امور دنیوی، در مقابل امور الهی.
سکولاریسم عبارت است از: گرایشی که طرفدار و مروج حذف یا بی اعتنایی و به حاشیه راندن دین در ساحتهای مختلف حیات انسانی- از قبیل ت، حکومت، علم، عقلانیت، اخلاق، هنر، اقتصاد، تعلیم و تربیت، .- است. و پدیده سکولاریزاسیون عبارت است از: فرایند یا جریانی که در طی آن شئونات ی، اجتماعی و اخلاقی جامعه دیانت زدایی و قداست زدایی میشوند و اندیشه دینی و اعمال دینی و نهادهای دینی نقش اجتماعی خود را از دست میدهند.

زمینه های بروز سکولاریسم را میتوان چنین برشمرد:
1. از برخی عبارات متون مقدس ازاناجیل موجود و روایات حواریون و تفسیر مورد قبول کلیسا بوی جداانگاری امور دنیوی از امور قدسی استشمام میشود. مثلا در انجیل، از حضرت عیسی ع نقل شده است که: مال قیصر را به قیصر عطا کنید و مال خدا را به خدا.»
2. گفته ها و نوشته های حواریون: مثلا از پِطرُس نقل شده که: هر منصب بشری را به خاطر خداوند اطاعت کنید؛ خواه پادشاه را که فوق همه است و خواه حکام را که رسولان وی هستند.»
3. فقدان نظام اجتماعی در مسیحیت: پس از نسخ شریعتِ موسی ع توسط "شورای اورشلیم"، آیین مسیحیت در دستوراتی اندک و فردی خلاصه شد.
4. تفسیر متفکران مسیحی: مثلا  قدّیس آگوستین نظریه دو شهر- شهر خدا و شهر دنیا- را مطرح کرد و برای هر یک پادشاهی جداگانه در نظر گرفت؛ پاپ پادشاه شهر خدا تلقی شد و حکمران، پادشاه شهر دنیا.
5. فساد دستگاه کلیسا: پیدایش دنیاگرایی، فساد مالی، مفاسد اخلاقی در دستگاه کلیسا و پیدایش دو پاپ و سه پاپ همزمان و نزاع بین پاپها- که پادشاهان شهر خدا تلقی میشدند-، و همچنین ایجاد دادگاههای خشن تفتیش عقاید مردم و اندیشمندان را به سوی اندیشه تبدیل دین به امری غیرحکومتی و غیراجتماعی سوق داد.
6. جنبش اصلاح دینی و پروتستانیسم: در نتیجه مفاسد کلیسا نهضت اصلاح دینی (رِفُرمیسم) شکل گرفت، مذهب پروتستانیسم به وجود آمد و منادی خصوصی سازی دین گردید.
7. عدم مدیریت صحیح علم توسط نهاد دین موجب شد علم در دست دیگران مدیریت شود و علمِ نابرخاسته از اندیشه دینی، سامانبخشی زندگی بشر را بر عهده گیرد و طبعا شئون زندگی بشر را از تحت سرپرستی دین خارج کند.
9. انسان محوری (اومانیسم) از قرن 14میلادی: اومانیسم فلسفه ای است که تمایلات نفسانی انسان را در محور تأملات خود قرار میدهد و آن را معیار همه چیز میداند. این اندیشه زندگی بشر را در جهت امیال حیوانی و ناسوتی انسان اداره میکند و آن را از تحت تدبیر دین الهی خارج مینماید.
8. دموکراسی: در عصر روشنگری (قرون17 و میلادی) نظریه ی خداسالاری (تئوکراسی: مشروعیت الهی) جای خود را به مردمسالاری (دموکراسی: مشروعیت مردمی) داد. و عالَم ت، خارج از سیطره ولایت تشریعی خداوند متعال تلقی گردید.
9. علم گرایی (سایِنتیسم) در دوره روشنگری: پیشرفت چشمگیر علم تجربی (سایِنس) تغییر برخی عقاید مسیحی را در پی داشت و آموزه های مسیحیت توسط علومی چون جامعه شناسی، روانشناسی، فیزیولوژی و. طرد شد. بعلاوه، چنین تلقی شد که با تبیین علمی پدیده های مادی از طریق روابط طبیعی میان آنها، جایی برای تبیین ماوراء طبیعی این پدیده ها باقی نمیماند و دیگر نمیتوان آنها را معلول علل غیرمادی قلمداد کرد و پیدایش پدیده ها را به مشیت الهی منتسب دانست. بدینسان، پیشرفت علمی به تضعیف دین منجر شد و دین، به عنوان سرپرست و سامان دهنده زندگی بشر، جای خود را به علم داد.
10. عقل گرایی (راسیونالیسم) (2) در عصر روشنگری: پیشرفتهای چشمگیر علمی احساس خوداتکائی عقل و استغناء عقل از تعالیم دین را در برخی پدید آورد. این اندیشه تا بدانجا پیش رفت که قرن میلادی "عصر عقل" نامیده شد. این "عقل" مبنای کلیت نظام معاش در دوران مدرن است و معیشت انسان مدرن- همچون نظامات ی و مدلهای اقتصادی- را بدون اتکاء بر تشریع الهی ترسیم میکند.
11. فردگرایی در عصر روشنگری و پیتیسم: مسیحیت به مکلف بودن انسان معتقد بود. در دوره روشنگری اندیشه اصالت فرد انسان و اعتقاد به حقوق طبیعی او، تکلیف را از انسان نفی کرد. (نفی امکان مقدس بودن اعمال انسان) از سوی دیگر، اعتبار کتاب مقدس نیز به علت نگاشته شدن آن توسط غیرمعصوم از بین رفت (نفی قداست متون دینی). بدینسان معنای دینداری به امری صرفا قلبی (پیتیسم) و تجربه شخصیِ فردِ متدین تقلیل یافت؛ که مستم جدایی عرصه زندگی بشر از حیطه حاکمیت دین است.
******
پیشینه سکولاریسم ی و اقتصادی با تاکید بر نقش یهود(3)
حرفه رباخواری در میان یهودیان قدمتی کهن دارد. با آغاز جدی استقرار جوامع یهودی در اروپای مرکزی در سده 11م میلادی، مرحله جدید رباخواری یهودی به شکلی گسترده در اروپای مرکزی رواج یافت. در نیمه دوم سده 11م میلادی، جنگ‌های صلیبی حکمرانان مسیحی اروپا علیه مسلمانان آغاز شد و این بازار خوبی بود برای گسترش و اوجگیری رباخواری یهودیان اروپای مرکزی. "شهسواران مسیح" (شوالیه ها) برای تجهیز سپاه و لشکرکشی به شرق، به نقدینگی نیاز داشتند. یهودیان نقدینگی مورد نیاز "شوالیه‌ها" را فراهم می‌ساختند، یا به صورت برات قابل وصول در نزد یهودیان مستقر در شرق به ایشان "اعتبار مالی" می‌دادند. آنان در ازای این "سرمایه‌گذاری"، یا در اموال غارت شده سهیم می‌شدند یا پس از عملیات پول خویش را با بهره‌ای کلان دریافت می‌داشتند. دستاوردهای تاراج صلیبی چنان عظیم بود که هم اصل سرمایه و "سود" یهودیان پرداخت می‌شد و هم خزانه‌ای سرشار برای "شهسواران مسیح" فراهم می‌ساخت. از سده 12م تا سده 15م رباخواری منبع اصلی درآمد یهودیان مستقر در اروپای مسیحی بود.
در سده 13میلادی، تکاپوی مالی یهودیان چنان در اروپا توسعه یافت که از سال 1230م مخالفت شدید کلیسا را برانگیخت و موجی از مبارزه با رباخواری را پدید ساخت. ولی سرانجام این موج به شکست انجامید؛ چراکه شاهان و حکمرانان محلی اروپا رباخواریِ یهودیان را منبعی سرشار برای تأمین درآمدهای خویش می‌دانستند و آشکار یا پنهان به آن میدان می‌دادند. در واقع، یهودیان "خزانه شاه" بودند.  بهرروی، از سده 13م میلادی، رباخواری یهودی شیوه متعارف مبادله مالی در اروپا شد.  و در سده‌های بعد، عملیات مالی مبتنی بر ربا به نظام مالی حاکم بر دنیای غرب و سرانجام سراسر جهان بدل گردید.
در آئین مسیح نیز، چون اسلام، رباخواری ممنوع است. بدینسان، گسترش رباخواری در اروپای مسیحی طی سده‌های 11 و 12میلادی را باید سرآغاز فرایند "سکولاریزاسیون"- به معنای جدا شدن "حکومتگری" و "ت" از احکام شرعی مسیحیت- شمرد؛ هرچند این مفهوم بسیار دیرتر، در اواخر سده شانزدهم، پدید شد. دست اندرکاران سود و سوداگری در آنتورپ، لندن و آمستردام بر آن باور شدند که سرمایه، اعتبار، بانکداری، دادوستدهای بزرگ، امور گسترده مالی و دیگر مسایلی که با زندگی بازرگانی در پیوند بود سخت بایسته می‌باشد. درست از همین رهگذر بود که بورژوازی [اشرافیت] اروپا راه خویش را از دستورهای پیشین کیش مسیح جدا کرد.» کار بدانجا کشید که در نیمه اول سده شانزدهم، در ایتالیا (کانون اصلی اقتدار پاپ) حدود 500 صرافی یهودی استقرار داشت.

________________________________________
1. ر.ک: عبدالرسول بیات؛ درآمدی بر مکاتب و اندیشه های معاصر، فرهنگ واژه ها؛ ص 327-329 / شهریار زرشناس، واژه نامه فرهنگی، ی؛ ص 53-61، 153، 138/ آیة الله جوادی آملی؛  نسبت دین و دنیا، بررسی و نقد نظریه سکولاریسم؛ ص 44-45.
2. آیة الله جوادی آملی؛  نسبت دین و دنیا (بررسی و نقد نظریه سکولاریسم)؛ نشر اسراء،  ص 33-58.
3. ر.ک: عبدالله شهبازی، زرسالاران یهودی و پارسی، استعمار بریتانیا و ایران؛ ج2؛ ص 107-113.

اخلاق و رفتار پيامبر(ص)

تسلیت در گذشت حضرت آیت‌الله العظمی شیخ محمد آصف محسنی(ره)

انگيزه هاي رواني در پيدايش پلوراليسم ديني